Maqedonia e Veriut ka bërë shumë pak në lidhje me atë që nevojitet për axhendën e reformave. Kjo u tregua nga tabela e rezultateve të Programit të Zhvillimit dhe Reformave të Ballkanit Perëndimor të publikuar nga Komisioni Evropian.
Shoqëria civile, megjithëse e përfshirë në monitorim, përballet me konsultime të kufizuara thelbësore dhe mungesë aksesi në zbatimin ose moszbatimin e reformave për shkak të transparencës së ulët. Por, pavarësisht kësaj status quo-je, Ministria e Çështjeve Evropiane vëren “përparim të konsiderueshëm” në disa fusha të axhendës. Delegacioni i Bashkimit Evropian, nga ana tjetër, në lidhje me sa larg ka arritur vendi në këtë drejtim dhe cilat fusha janë më problematike për zbatim, thotë se janë në fazën përfundimtare të vlerësimit. Megjithatë, sipas rezultateve, Maqedonia ka përmbushur vetëm 2 nga 5 hapat e planifikuar deri në dhjetor 2024, ose 40% të detyrimeve të parashikuara, raporton Portalb.mk.
Fikriya Tair-Selmani nga Instituti i Politikave Evropiane (EPI), monitorimi pilot i të cilit mbulon fushat e Vlerave Themelore, Tranzicionit të Energjisë/Dixhital, Zhvillimit të sektorit privat dhe mjedisit të biznesit, si dhe kapitalit njerëzor, thotë se gjetjet në raportin e tyre të parë pilot të monitorimit tregojnë se përfshirja në zbatimin e reformave është kryesisht formale, me përfshirje dhe konsultim të kufizuar substancial me palët e interesuara dhe informacion të kufizuar për publikun e gjerë mbi progresin e zbatimit të reformës. “Disa reforma që lidhen me miratimin e ligjeve, për shembull, reforma që lidhet me miratimin e Ligjit për Këshillin Gjyqësor në përputhje me “Misionin e Vlerësimit” i cili nuk është miratuar, janë publikuar në ENER dhe janë formuar grupe pune që përfshijnë palë të ndryshme të interesuara në procesin konsultativ, por ka edhe procese në të cilat nuk ka informacion në lidhje me konsultimet publike, megjithëse reforma vlerësohet si e përfunduar nga institucionet shtetërore, siç janë ndryshimet në Ligjin për Shoqëritë Tregtare deri në dhjetor 2024. Ka mungesë informacioni dhe njohurish në lidhje me reagimet e marra dhe të pranuara nga proceset konsultative gjatë zbatimit të reformave. Për më tepër, nuk ka pasur pjesëmarrje gjithëpërfshirëse të palëve të interesuara, gjë që tregon se gjatë zbatimit të reformave, procesi konsultativ për disa reforma shpesh kufizohet në përmbushjen e detyrimeve minimale formale, në krahasim me një proces dialogu substancial. Kjo qasje nuk është karakteristike vetëm për reformat që lidhen me këtë instrument, por shpesh vërehet edhe në procese të tjera reformuese (gjetjet e monitorimit tonë të proceseve të tjera reformuese) jashtë Axhendës së Reformës, gjë që tregon nevojën për përfshirje më të madhe për të siguruar përfshirje substanciale”, beson Tair-Selmani.
Lidhur me transparencën institucionale, Tair-Selmani thotë se ajo është e kufizuar. Gjetjet e raportit EPI, shton ajo, tregojnë raste në të cilat dokumentet, planet ose regjistrat kryesorë që duhet të rezultojnë nga zbatimi i Axhendës së Reformës nuk ishin të disponueshme publikisht në fund të periudhës kur u krye monitorimi i tyre.
Këto përfshijnë Planin e Ristrukturimit për Operatorin shtetëror hekurudhor dhe Menaxherin e Infrastrukturës hekurudhore, Planin e rinovimit për ndërtesat qendrore të qeverisë dhe Regjistrin e të gjitha subjekteve publike, duke përfshirë ndërmarrjet publike dhe kompanitë shtetërore. Përveç kësaj, vendi nuk e ka publikuar raportin e paraqitur nga KE mbi hapat e reformës së zbatuar midis dhjetorit 2024 dhe qershorit 2025, ndryshe nga Mali i Zi, i cili është i vetmi vend në rajon që e ka publikuar raportin dhe i cili është i disponueshëm publikisht për shqyrtim. Nga ana tjetër, në rajon, vetëm Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë një Plan Komunikimi dhe Dukshmërie për Planin e Rritjes së Ballkanit Perëndimor. Ky plan synon t’i sjellë përfitimet e Instrumentit të Reformës dhe Rritjes më afër publikut dhe palëve të interesuara, duke nxitur transparencën, përfshirjen dhe besimin, dhe duhet të pasqyrojë hapjen dhe llogaridhënien e institucioneve në vend”, nënvizon Tair-Selmani.
Për zbatimin efikas të Axhendës së Reformës 2024-2027 dhe përdorimin e fondeve në dispozicion, shton ajo, përveç kapërcimit të sfidave institucionale dhe forcimit të kapaciteteve, është e nevojshme edhe përfshirja aktive dhe informimi i palëve të interesuara, përfshirë organizatat e shoqërisë civile, me mbështetjen e mekanizmave të qartë dhe funksionalë për monitorimin e procesit që lehtësojnë rrugën drejt procesit të integrimit në BE.
Dance Danilovska-Bajdevska nga Fondacioni Metamorfozis, i cili është pjesë e mekanizmit konsultativ të Axhendës, thotë se gjatë monitorimit dhe analizës së të dhënave, ata arritën në përfundimin se po bëhen përpjekje për të përfshirë palët e interesuara, por ato janë ende në fazën fillestare, d.m.th. nevojitet një përfshirje më e thellë dhe e vazhdueshme e palëve të ndryshme të interesuara, veçanërisht shoqërisë civile. Pra, në këtë pikë, përfshirja është formale, por jo mjaftueshëm e thellë ose e strukturuar.
“Qeveria ka përgatitur një Plan Komunikimi dhe Dukshmërie për Planin e rritjes së Ballkanit Perëndimor”. dhe Axhenda e reformave 2024-2027 e Maqedonisë së Veriut, me faza kryesore dhe grupe të ndryshme të synuara dhe mënyra të ndryshme të informimit dhe përfshirjes së tyre. Megjithatë, në faqen e internetit të Ministrisë së Çështjeve Evropiane, për shembull, vetëm dokumentet janë të disponueshme, por nuk mund të gjeni një lidhje me aktivitete të ndryshme të institucioneve të tjera kompetente, dhe aktualisht nuk ka asnjë fushatë të dukshme për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të dhënë qartësi mbi elementët kryesorë të programit. Komunikimi me qytetarët në përgjithësi, me të rinjtë, me shoqërinë civile, me kompanitë e teknologjisë, pra me të gjithë palët e interesuara, është çelësi i suksesit të reformave. Transparenca dhe llogaridhënia në proces dhe kuptimi i tij janë një parakusht që qytetarët të ndiejnë se reformat po ndodhin, por edhe se ato po zbatohen sipas nevojave të tyre, si dhe se procesi i integrimit evropian nuk është një koncept i largët dhe abstrakt, por një mundësi konkrete dhe e prekshme për një cilësi më të mirë jetese, shërbime më efikase, transformim dixhital dhe një mjedis të pastër”, vlerëson Danilovska-Bajdevska.
Ajo shton se sektori i shoqërisë civile synon të ruajë vrullin e reformave në periudhën 2024 – 2027.
“Metamorphosis monitoroi progresin në përmbushjen e detyrimeve të Axhendës së reformave me fokus në transformimin dixhital dhe i publikoi ato në botimin “Axhenda e Reformave 2024 – 2027 dhe Dixhitalizimi në Republikën e Maqedonisë së Veriut”. Për më tepër, shoqëria civile, me iniciativën e saj, të iniciuar nga Instituti Prespa, është rrjetëzuar për të monitoruar proceset e reformave në Aleancën Qytetare për Reformë dhe Rritje (CARGrow), anëtare e së cilës është Metamorfozis. Përmes angazhimit të përbashkët dhe ekspertizës sektoriale, ne kemi zhvilluar një metodologji dhe matricë monitorimi që ndjek thellësisht Axhendën e Reformës dhe synon të ofrojë vlerësime të bazuara në të dhëna dhe të ruajë vrullin e reformës gjatë periudhës 2024-2027”, thotë Danilovska-Bajdevska.
Megjithatë, Ministria e Çështjeve Evropiane nuk ofron një pamje të qartë të asaj që nuk është bërë, cilat janë vështirësitë dhe sa kohë do t’i duhet vendit për t’i kapërcyer ato. Pavarësisht vlerësimit të Komisionit Evropian për progres të moderuar, kjo Ministri thotë se në periudhën e kaluar janë ndërmarrë hapa shumë të rëndësishëm që përfaqësojnë një kontribut konkret për progres të qëndrueshëm dhe të qëndrueshëm.
“Në fushën e financave publike, është miratuar Ligji për kontrollin e brendshëm financiar publik dhe ka filluar zbatimi i disa akteve nënligjore të parashikuara në Ligjin për Buxhetet. Në fushën e mjedisit të biznesit, janë miratuar ndryshimet në Ligjin për Shoqëritë Tregtare, të cilat prezantojnë standarde të reja për pavarësinë dhe profesionalizmin e bordeve të drejtorëve në kompanitë shtetërore. Në sektorin e energjisë, strukturat e parashikuara në Udhërrëfyesin për një Tranzicion të Drejtë janë funksionalizuar dhe plani vjetor i zbatimit për vitin 2025 është miratuar tashmë. Në të njëjtën kohë, në fushën e dixhitalizimit, janë miratuar zgjidhje të reja ligjore për sigurinë kibernetike, komunikimet elektronike dhe dokumentet elektronike, të përafruara plotësisht me rregulloret evropiane dhe standardet e identitetit dixhital”, tha eurodeputeti.
Sipas kësaj ministrie, progresi më i madh është shënuar në fushat e tranzicionit dixhital dhe energjisë, ku shumica e aktiviteteve po zbatohen brenda dinamikës së planifikuar. Megjithatë, ata shtojnë se disa nga masat në sundimin e ligjit dhe menaxhimin e financave publike po zbatohen me vonesa të caktuara, kryesisht për shkak të kompleksitetit të procedurave legjislative dhe nevojës për burime shtesë institucionale dhe njerëzore.
“Këto aktivitete i nënshtrohen mekanizmave të përkohshëm për shtyrje (periudhë mirësjelljeje), ndërsa planet po përgatiten në koordinim me institucionet kompetente për zbatimin e tyre në kohë në përputhje me afatet e përcaktuara dhe standardet evropiane”, thuhet në përgjigjen e eurodeputetit.
Para se KE të azhurnonte të dhënat e progresit, në lidhje me sa larg ka arritur vendi në këtë drejtim dhe cilat fusha janë më problematike për zbatim, Delegacioni i Bashkimit Evropian në Portalb.mk u përgjigj se janë në fazën përfundimtare të vlerësimit.
“Aktualisht jemi në fazën përfundimtare të vlerësimit dhe do t’u përgjigjemi pyetjeve tuaja sa më shpejt të jetë e mundur.”
Si një nga iniciativat e saj për të mbështetur rajonin e Ballkanit Perëndimor, Bashkimi Evropian shpalli Planin e Rritjes për Ballkanin Perëndimor në vitin 2023 dhe miratoi Axhendën e Reformave Maqedonase 2024-2027, përmes së cilës do të përshpejtohen reformat kryesore në vend. Axhenda e reformave të Planit të Rritjes nuk është zëvendësim për anëtarësimin në BE, por një mjet për të mbështetur përgatitjet e vendit për anëtarësim në BE.
Thelbi i Planit të Rritjes për Ballkanin Perëndimor është që vendet e rajonit të arrijnë standardet evropiane më shpejt dhe më efektivisht, madje edhe para se të bëhen anëtare të BE-së. Këto standarde kanë një kuptim shumë më të madh sesa harmonizimi i ligjeve të vendit tonë me ligjet e BE-së. Ato nënkuptojnë një cilësi më të mirë jetese, shërbime më efikase, transformim dixhital dhe një mjedis të pastër.
Komisioni Evropian ka publikuar tabelën e rezultateve të Programit të Zhvillimit dhe Reformave të Ballkanit Perëndimor, ku Maqedonia tregon përparim modest, ndërsa Shqipëria dhe Serbia janë në stanjacion të plotë. Sipas tabelës zyrtare të rezultateve të Mekanizmit të Reformave dhe Rritjes, Maqedonia ka përmbushur vetëm 2 nga 5 hapat e planifikuar deri në dhjetor 2024, ose 40% të detyrimeve të parashikuara. Për këtë, ajo mori rreth 8.5 milionë euro. Megjithatë, kur bëhet fjalë për objektivat që duhen arritur deri në fund të vitit 2025, pamja është dukshëm më e keqe: asnjë nga 19 reformat e planifikuara nuk është zbatuar.
Plani i Rritjes prej 6 miliardë eurosh për Ballkanin Perëndimor u miratua nga Komisioni Evropian më 8 nëntor 2023. Ai bazohet në katër shtylla: forcimi i integrimit ekonomik në tregun e vetëm të BE-së; forcimi i integrimit ekonomik brenda Ballkanit Perëndimor përmes një tregu të përbashkët rajonal; përshpejtimi i reformave themelore dhe rritja e ndihmës financiare për të mbështetur reformat./GazetaFAKTI